نگاهی به برخی اندازه‌های متداول کتاب در بازار نشر کنونی ایران | فاصله جیب تا رحل

وحید حسینی | شهرآرانیوز؛ یکی از مواردی که کتاب خوان‌ها با آن روبه رو می‌شوند، اندازه یا همان قطع کتاب است. این قطع‌ها هر یک برای خود نامی دارد که دانستن آن می‌تواند به افراد در پیدا کردن کتاب مدنظر یاری برساند. با این حال، بسیاری از اهالی مطالعه، نام اندازه‌های رایج کتاب را نمی‌دانند یا دست کم از نام برخی قطع‌های رایج آگاه نیستند. چراییِ برخی اسم گذاری‌ها با وجود قدمت آن امروز هم تا حدی قابل فهم است.

برای نمونه می‌شود از قطع جیبی یاد کرد که کتاب‌های کوچکی را در بر‌ می‌گیرد که به آسانی حمل شدنی است (مثلا با گذاشتن آن داخل جیب کت) یا قطع رحلی که به سبب بزرگی و سنگینی آن، در گذشته برای مطالعه روی رحل (چهارپایه‌های کوچکی که سطح کاو دارد و از لولا شدن دو قطعه معمولا چوبی به یکدیگر ساخته می‌شود؛ مانند رحل قرآن) قرار می‌داده اند.

در این مطلب چند اندازه متداول در صنعت چاپ کتاب امروز را به شما معرفی می‌کنیم. در این باره، باید دانست اعدادی که خواهیم آورد تقریبی است و همچنین برای برخی قطع‌ها عدد‌های دیگری هم گفته شده که عموما نزدیک به همین عدد‌های ماست.

رقعی

برخلاف بعضی مقالات و نوشته‌هایی که نگارنده دیده و قطع دیگری را عنوان کرده است، احتمالا قطع رقعی رایج‌ترین اندازه کتاب در بازار نشر ایران باشد. درازای کتاب‌های این اندازه تقریبا ۲۱۲ و پهنای آن ۱۴۱ میلی متر است. بیشتر رمان‌ها و مجموعه داستان‌ها و دفتر‌های شعر با این قطع به چاپ می‌رسد و از این رو، انتشارات نیلوفر، نشر چشمه، سوره مهر و دیگر بنگاه‌های شناخته شده نشر ادبیات بخش درخور توجهی از کتاب‌های خود را در این اندازه منتشر می‌کنند.

وزیری

قطع وزیری دیگر اندازه مشهور کتاب است و برخی آن را رایج‌ترین معرفی کرده اند. خیلی از دیوان‌های قطور شعر و برخی رمان‌ها و بسیاری از کتاب‌های مرجع و آثار تاریخی و کتاب‌های پژوهشی به این شکل انتشار می‌یابد. در ازای کار وزیری حدود ۲۳۵ و پهنای آن تقریبا ۱۶۵ میلی متر است. انتشارات زوار و انتشارات سخن و نشر نی و برخی ناشران دیگرِ آثار تحقیقی، شماری از عنوان‌های خود را در این اندازه به چاپ می‌رسانند.

پالتویی و اروپایی

قطع پالتویی را تا اندازه‌ای از ظاهر باریک آن می‌توان شناخت، کتاب‌هایی در سطح ۱۲۵ در ۲۰۰ میلی متر. در دهه‌های گذشته ناشرانی، چون انتشارات شباویز از این قطع کم کاربرد بهره می‌بردند و آثار ادبی و علوم انسانی و... خود را بدین شکل عرضه می‌کردند (مانند رمان دو جلدی راز گل سرخ اثر امبرتو اکو از انتشاراتی نام برده).

اما در سال‌های اخیر برخی ناشران مانند نشر نو و نشر گمان بخش اعظم کتاب هایشان را در قطعی موسوم به اروپایی یا رقعیِ اروپایی منتشر می‌کنند که به پالتویی بسیار نزدیک است! این ناشران از کتاب‌های فلسفی و حوزه اندیشه تا رمان را در قطعی کمابیش به درازا و پهنای ۲۱۰ و ۱۳۰ میلی متر انتشار می‌دهند و ظاهرا آنچه چاپ کرده اند، بیش از پالتویی‌های قدیم با استقبال مواجه شده است.

رحلی

کتاب‌های رحلی جزو بزرگ‌ترین قطع‌های کتاب در ایران است و عموما آثاری، چون شاهنامه فردوسی و برخی آثار نفیس و مصور (مانند مجموعه تابلو‌های یک نقاش یا خوش نویس) در این اندازه به چاپ می‌رسد. معمولا حدود ۲۱۰ و ۲۸۰ میلی متر پهنا و درازای این کتاب هاست. کار‌های رحلی خود در چند اندازه تقسیم بندی می‌شود که پرداختن به آن ممکن است خواننده را گیج کند، پس از آن می‌گذریم و همین قدر یادآوری می‌کنیم کتاب‌هایی وجود دارد که از این اندازه هم بزرگ‌تر است و قطع آن سلطانی خوانده می‌شود.

خشتی

کتاب‌های خشتی را کمابیش از ظاهر مربعی آن می‌توان تشخیص داد یعنی تقریبا پهنا و درازای یکسان دارد. برخی آثار نفیس (مثلا کتاب‌های طراحی و نقاشی و رنگ شناسی) و شماری از کتاب‌های کودک را در این اندازه منتشر می‌کنند. ۲۲۰ در ۲۲۰  و ۳۰۰ در ۳۰۰ اندازه تقریبی کار‌های خشتی است.

جیبی

قطع جیبی امروز تنوع پیدا کرده، اما از نمونه‌های متعارف آن می‌توان به قطع ۱۱۵ در ۱۶۵ میلی متر اشاره کرد. چند دهه پیش که کتاب‌های داستانی پلیسی و عاشقانه و تاریخی و... هوادار بسیار داشت، خیلی از نمونه‌های عامه پسند این آثار در قالب کار‌های جیبی به چاپ می‌رسید، همچنین کتاب‌های همگانی پرطرفدار مانند دیوان حافظ و رباعیات خیام و دوبیتی‌های باباطاهر. امروزه نیز برخی انتشاراتی‌ها دوباره از این قطع استفاده می‌کنند که می‌توان عاشقانه‌های کلاسیک نشر افق یا برخی رمان‌های انتشارات علمی و فرهنگی را مصداق‌های آن دانست.